Participatie bewoners en ondernemers sleutel tot succesvol vergroenen leef- en werkomgeving

3 juli 2023 09:58

• Bedrijfsreportages

“Groen vormt een essentieel onderdeel van een leefbare stad”

Ondanks alle inspanning tot nu toe zijn de gevolgen van klimaatverandering bijna dagelijks merkbaar. Lange, droge en hete periodes worden afgewisseld met hevige stortbuien, waar in korte tijd veel regen valt. Met name in de stedelijke omgeving heeft klimaatverandering grote impact op de leefbaarheid. Hoe kunnen we de gevolgen van extreem weer inperken? Wat moeten we doen om de omgeving aan te passen aan klimaatverandering? Hoe krijgen we bedrijven mee in de vergroening? Over deze vragen en onderwerpen boog een panel van negen deskundige personen zich aan de Ronde Tafel in Hogeschool van Hall Larenstein.

Groen en blauw

Twee bakens van Arnhem, de Twin Towers bij het station, symboliseren het verhaal van Arnhem; de Parktoren staat voor de groene Veluwe en parken, de Rijntoren voor het blauw van de beken en de Rijn. Volgens Remco de Haan, projectmanager Leefomgeving bij CLAFIS Ingenieus, moet het vergroenen van de stad ambitieuzer en is het tijd voor de Arnhemse jungle. “Voor ons toekomstig leefgenot is het noodzakelijk om het Arnhemse landschap na 70.000 jaar ontginnen ‘terug te geven’ aan de natuur door middel van rigoureuze keuzes en ingenieus ontworpen oplossingen. Zoals overal groene gevels, zwevende parken en op elke vierkante meter een boom”, stelt hij. “Meervoudig ruimtegebruik is daarbij een vereiste.” Hij fantaseert en noemt wat voorbeelden als de infrastructuur verbergen door groene heuvels en woontorens visueel verbinden met zwevende parken. Ingrid Kerkvliet, projectleider Gezonde Leefomgeving bij Natuur en Milieu Gelderland, ziet wel wat in die ommezwaai. “We moeten vanuit een radicaal andere waarde naar groen kijken”, legt ze uit. “Met het vergroenen van de woon- en werkomgeving investeren we in gezondheid van mensen, zijn we voorbereid op periodes van zowel droogte als hevige regenval én dragen we bij aan het versterken van de biodiversiteit.” Ze vindt dat we in het algemeen de baten voor bewoners en werknemers en dus de bedrijven onderschatten. Ze praat over samen vergroenen als sociale bindmiddel en het tegengaan van hittestress. “In de schaduw van de bomen kan het 15 graden koeler zijn bij tropische dagen.” Lena Grunicke begint bevlogen te stralen bij deze verhalen. Zij is natuur technisch adviseur bij de Koninklijke Ginkel Groep. “Groen vormt een essentieel onderdeel van een leefbare stad. Het zuivert de lucht, koelt de stad, voorkomt wateroverlast en zorgt bovenal voor een gezonde omgeving waar mensen zich veilig en gelukkig voelen”, staat er op de website van het hoveniersbedrijf. “Voor al dat groen heb je ook water nodig”, weet ze. “Het doel voor de komende 10 jaar zal moeten zijn om regenwater niet alleen voor het groen en de biodiversiteit te oogsten, maar ook volledig circulair te gebruiken als drinkwater. Gemeenten, openbare ruimte, waterschappen, iedereen moet helpen dat water te verzamelen en op te slaan. Je moet het ergens bufferen, bijvoorbeeld in een grote ondergrondse waterbel.” Vanwege de constante temperatuur zou zo’n bel ook gebruikt kunnen worden om woningen te koelen in de zomer en te verwarmen in de winter.

Arnhem doet best veel

Natuurlijk loopt de beleidsadviseur Groene Leefomgeving van Gemeente Arnhem, Anne Luijten, warm voor dergelijke groene en blauwe ideeën. “We moeten eerst in de armste wijken beginnen met vergroenen,” vindt ze, “samen met de wijkbewoners, omdat hier de meeste gezondheidswinst te halen is. Arnhem wil radicaal vergroenen en ik vind het leuk dat ik daar invulling aan mag geven.” Ze verduidelijkt dat Arnhem wil beginnen in de wijken waar de wateroverlast en hittestress het grootst is, vaak in de wijken met sociaaleconomische achterstand. “We hebben bijvoorbeeld in het Arnhemse Broek veel bomen geplant in de openbare ruimte en hopen dat we de bewoners hiermee stimuleren om meer groen aan hun stenige voortuintjes toe te voegen.” De Giesbers Groep probeert veel te doen aan groen en blauw in Arnhem. Bart Dijkman, collega van Lena Grunicke en commercieel verantwoordelijk, noemt wat voorbeelden van vergroening in Arnhem: “Het Musis Kwartier, het oude V&D-pand, de Van Muijlwijkstraat en de Nelson Mandelabrug pakken we aan. We gaan binnenkort met een delegatie door de binnenstad lopen om te laten zien wat er allemaal kan.” Hij pleit bij de ontwikkeling van projecten voor een puntensysteem waaraan een ontwikkelaar moet voldoen. Gemeente Amsterdam zal in de toekomst zeer waarschijnlijk zelfs 120 mm water eisen om op je eigen kavel te kunnen bufferen.” Anne Luijten kijkt op van die toekomstige eis van 120 mm en geeft aan dat het in Arnhem iets lager is. “Ook Arnhem werkt aan een verplicht puntensysteem, waarbij we niet alleen natuurinclusief bouwen meenemen maar ook thema’s als hitte, droogte en water,” zegt ze.

Dwang, weerstand of participatie

Samen met woningcorporatie Volkshuisvesting heeft Bart Dijkman recent een locatie bezocht in Malburgen. “Het waren woonblokken met een soort binnentuin van zeven meter breed en veertig meter lang,” zet hij uiteen, “en dat klinkt erg aangenaam, maar het bestond alleen maar uit 30 bij 30 tegels. Als je daar met de huidige temperaturen rondloopt, dan brand je daar weg. Die binnentuin is eigendom van Volkshuisvesting, maar het terrein eromheen is van de gemeente. Werken met verschillende stakeholders maakt het soms lastiger.” Anne Luijten weet dat Volkshuisvesting best bereid is om te investeren in groen. “Wij vinden het belangrijk om eerst samen met de bewoners plannen te maken”, zegt ze. “Wij organiseren bijvoorbeeld bewonersbijeenkomsten of plantjesmarkten en we vragen online om input. De aanpak verschilt per wijk en per geval. Zo kwam laatst een verzoek uit een flat om van het gras rondom het gebouw moestuintjes te maken, maar dat stuitte op nogal wat weerstand. De meeste mensen wilden geen ‘gedoe’, bang voor geluidsoverlast of dat het vreemde mensen aantrekt. Die bewoner koppelen we nu aan een al bestaande buurtmoestuin vlakbij.” Gemeente Arnhem heeft een subsidieregeling waarmee ze tot zestig procent meebetaalt als bewoners, woningcorporaties of andere partijen op eigen terrein klimaatregelen nemen. Het samenwerken met verschillende stakeholders is misschien ingewikkeld, maar het kan wel, laat Lena Grunicke zien. “Ik was in Malburgen in gesprek met een woningcorporatie om de blinde kopgevels te vergroenen. De gevel is van de corporatie, maar de stoep is van de gemeente. Wie gaat het dan aanleggen en onderhouden?”, vraagt ze. “De baten liggen bij beide partijen: het huis en de openbare ruimte worden beide koeler, dus moet je de kosten misschien ook gelijk verdelen. Dat dwang minder goed werkt ondervond Ingrid Kerkvliet nog vanuit haar rol als campagneleider Steenbreek Nijmegen. “We hebben samen met Portaal een project gedaan in een lage SEP-wijk, maar de bewoners hadden helemaal geen zin in om hun betegelde tuintjes op te geven,” zegt ze. “Portaal had de bewoners duidelijk gemaakt dat hoe dan ook de achtertuin vergroend zou worden. Ze konden kiezen tussen een smalle of een brede border, maar dat was feitelijk geen keuze. Sommige hadden zelfs de aannemer omgekocht om alsnog hun tuin te tegelen. We hebben toen geholpen de voortuinen te vergroenen en we hopen dan dat die enkeling die dat wilde een inspiratie is voor de rest.”

Groene woningen, ook voor starters

Gerard Robijn is gastheer en is bij van Hall Larenstein als directeur verantwoordelijk voor onderzoek aan de hogeschool. Veel van de studenten lopen stage bij Anne Luijten, bijvoorbeeld bij het bedenken en opzetten van de Tegelophaalservice die Arnhem inmiddels elke maand organiseert, waarbij bewoners gratis hun tuintegels kunnen laten ophalen. “In september start er bij ons een nieuw lectoraat op het thema ‘Regeneratieve en veerkrachtige steden’, het onderwerp waar we het vandaag over hebben”, zegt hij met trots. “Overigens zitten in alle opleidingen de thema’s duurzaamheid, groen en water.” Hij ziet dat het voor starters op de woningmarkt steeds moeilijker wordt. “Voor mensen met een laag inkomen is het erg lastig om een betaalbare woning te vinden. Bij het bouwen van nieuwe woningen zullen er dus ook keuzes moeten worden gemaakt om het betaalbaar te houden. Staan die keuzes op gespannen voet met onze wensen om onze leefomgeving te vergroenen?” Gerard Robijn denkt dat dit niet zo hoeft te zijn en dat hier oplossingen voor kunnen worden bedacht. Een van de oplossingen die tijdens de discussie naar boven kwam is ‘optoppen’. Een extra laag aanbrengen op bestaande bouw. Jeroen Helder is eigenaar en architect bij JCRARCHITECTEN, een bureau dat in de transitie zit naar een steeds meer groen en natuurinclusief bureau en noemt een voorbeeld van een kleine woningcorporatie in de wijk Alterveer. “Een blok jaren ’30 woningen aan de Cattepoelseweg was verzakt. De meeste woningen kunnen we redden, maar zes woningen niet,” legt hij uit, ”op dezelfde oppervlakte bouwen we nu twaalf kleinere woningen met drie woonlagen.” Hij vertelt dat de woningen duurzaam en circulair gebouwd zullen worden met gebruik van hout, een groendak, groene parkeerplaatsen en een gedeelde tuin. “Bovendien mixen we mensen: beneden komen senioren en boven starters. Het is maar een klein idee en je moet erg creatief zijn om het voor elkaar te krijgen.” Hij bewijst hiermee dat het kan: duurzaam, groen en betaalbaar.

Groene bedrijven

In dat optoppen ligt voor bedrijventerreinen waarschijnlijk ook de oplossing. Jolanda van Rensch werkt als opgavemanager Productieve Regio voor de Groene Metropoolregio, samenwerkingsverband van 18 gemeenten. Zij schetst de complexe opgave waar de regio zich voor gesteld ziet met 60.000 woningen en een compensatie daarvan in groen; een groene regio in balans. “Ik wil het graag hebben over het vergroenen van werklocaties en bedrijventerreinen,” vertelt ze. “Voor nieuwe terreinen kun je als gemeente eisen stellen aan verduurzaming en vergroening. Maar voor bestaande is het lastiger. Er zijn wel subsidiemogelijkheden voor het vergroenen van complete terreinen maar daarvoor heb je parkmanagement nodig. Wij proberen nu met een advies en een bijdrage aan bedrijven in te zetten op het vergroenen van individuele bedrijfskavels om zo beweging te creëren. Daar zitten veel voordelen aan voor bedrijven zoals een waarde toename van het vastgoed en een gezondere werkomgeving.” Bedrijven zitten daar echter vanwege drukte, kosten of parkeercapaciteit niet altijd op te wachten, maar daar heeft Bart Dijkman wel een oplossing voor. “Om het rendabel te maken kunnen de panden bijvoorbeeld gaan optoppen. Je mag per pand soms wel één, twee of drie verdiepingen optoppen”, weet hij. “Het is een investering die zich in de verkoop terugverdient. De gemeente kan vervolgens vergroeningseisen stellen.” Ook het werkgenot neemt toe op een groener bedrijvenpark en als een pand goed vergroend is hoeft de airco minder te draaien. “We moeten economie en ecologie meer integreren en de waarde van vergroening inzien,” stelt Ingrid Kerkvliet. Remco de Haan vult haar aan: “Denk aan de donut-economie, waarbij het niet alleen gaat om vraag en aanbod, maar om een bredere kijk op de wereld.” Dat is een economisch model dat welvaart meet door te kijken naar de realisatie van een sociaal fundament zonder het overschrijden van ecologische plafonds. In de praktijk is Elma Vriezekolk bezig met vergroening bij bedrijven. Zij is eigenaar van Moeztuyn, dat organisaties en bedrijven helpt bij het opzetten en onderhouden van een pluk- en moestuin. Bij het Radboud Ziekenhuis legde zij de ‘Healing Garden’ aan. “Patiënten en medewerkers kunnen een wandeling maken en zelfs plukken uit de moestuin”, legt ze uit. “Maar het zijn geen productietuinen. Voor de Rabobank in Utrecht heb ik een pluktuin aangelegd. Dat kan met zoveel medewerkers nooit een productietuin zijn, maar wel een koele en groene plek om te vergaderen, te plukken en te leren. Het draagt bij aan het welzijn van de medewerkers.”

De Trans(formatie)

Al pratend pakt het gezelschap het idee op om in Arnhem een gezamenlijk project op te entameren; om van een plek in het centrum een groene en blauwe oase te maken. “Laten we het lelijkste stukje van de stad opzoeken dat veel hittestress geeft en dat pakken we dan aan; samen met studenten heel veel vergroening toepassen in welke vorm dan ook en we gebruiken dat als educatief middel,” stelt Bart Dijkman voor. Jeroen Helder weet wel zo’n plek: “De parkeerplaatsen op de Trans vind ik een gemiste kans. Daar waren plannen voor een haven en een kunstcentrum.” Lena Grunicke ziet wel wat in het plan. “Samen met mijn collega Mark werken wij met de Gemeente Alphen aan den Rijn om het Stadscentrum te vergroenen. Naast de ecologische en fysisch meetbare baten zoals de verkoelende effecten van het groen, monitoren we ook de zachte kant van ecosysteemdiensten. Komen er meer mensen naar de stad als je gaat vergroenen en grijze structuren weghaalt?” Namens Gemeente Arnhem neemt Anne Luijten het aanbod graag aan om met deze casus aan de slag te gaan. “Ik ga wat mensen benaderen en wil graag verder praten over wat er mogelijk is.” Remco de Haan stelt voor vanuit de ontwerpkracht van CLAFIS gebruik te maken van Virtual Reality (VR). “Zo kunnen we samen de verschillende ontwerpen die gemaakt worden voor een plek als de Trans in het gebied zelf met behulp van een VR-bril laten zien.” Gerard Robijn is enthousiast over deze discussie. “Er is zoveel expertise. Ik nodig jullie vanuit de hogeschool uit om contact op te nemen als jullie onze studenten willen betrekken bij dit plan. Trek aan de bel, we voelen ons aangesproken om hier actief een bijdrage aan te leveren”, biedt de gastheer aan. Elma Vriezekolk denkt aan het opzetten van een community garden op de Trans. “Ik kan vanuit mijn ervaring inspireren en kennisdelen als het gaat om het zetten van kleine stappen naar een eetbare tuin.” Ingrid Kerkvliet denkt dat veel ondernemers in de binnenstad niet blij zijn als er parkeervoorzieningen verdwijnen. “Ik roep ondernemers op niet in de weerstand te gaan en mee te denken met het vergroenen. De stad wordt er aantrekkelijker van. Vanuit Natuur en Milieu Gelderland kunnen we bijeenkomsten organiseren om de ondernemers te wijzen op nut, noodzaak en plezier van groen “, zegt ze. Aan de slag, samen met bewoners en ondernemers. «

Tekst: Dick Leseman // Fotografie: Jacques Kok

Interessant artikel? Deel het: