Gedeelde principes helpen circulaire economie versnellen

13 oktober 2020 09:40

• Bedrijfsreportages

De circulaire economie is onontkoombaar, willen we als mensheid overleven. Maar hoe bewerkstelligen we die, voor het te laat is? Een tafelgesprek bij Luijtgaarden Wijchen, waarin afgeschreven dakpannen en de prijs van frikandellen een rol van betekenis spelen.

De dakpannen komen niet voor niets ter sprake, tijdens het tafelgesprek over circulaire economie. Het vindt namelijk plaats bij Luijtgaarden, specialist in nieuwe en gebruikte dakpannen. Algemeen directeur van de Luijtgaardengroep Gert Jan de Gier van dit meer dan een eeuw oude familiebedrijf gaat er prat op dat de bedrijfsvoering geen uitval (van personeel) en afval (van producten) kent. Luijtgaarden kan alle soorten nieuwe dakpannen leveren aan de bouwsector en neemt oude pannen in. Medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt beoordelen de ingenomen pannen op de mogelijkheid tot hergebruik. Afgeschreven pannen krijgen toch nog een tweede leven in bijvoorbeeld geluidswallen, stoepranden, waterkeringen of gravel op tennisbanen. “Gelet op onze expertise noemen we onszelf ook wel specialist van het hellende vlak”, zegt Gert Jan de Gier.

Volgens Gert Jan de Gier begint circulair werken bij de planvorming: “Een aantal jaren geleden sprak ik bij een renovatieproject met bestuurders over duurzaamheid. Maar de projectleiders werden erop afgerekend om bewoners zo snel mogelijk terug in de woningen te krijgen. Want dat is goed voor de huurpenningen. Ook keken ze strak naar de kosten. Dus op dat niveau werd de introductie van circulariteit tegen gehouden. Ik ben er voorstander van om al bij planvorming te bepalen welke materialen geschikt zijn, overeenkomstig grondstoffenakkoord 2020-2050, en die op te nemen in de bestekken. Andere opdrachtgevers hebben nog nooit nagedacht over het hergebruik van dakpannen. Ze wijzen op hun bestek, dat kan je leveren, of anders voor jou een ander. Om kans van slagen te hebben vraagt circulariteit juist een manier van samenwerken waarbij de gehele keten meedenkt. In termen van mogelijkheden.”

Kinderschoenen

Jan Luijten, aanwezig in de hoedanigheid van civic entrepeneur duurzaamheid bij The Economic Board. De Board ziet het als taak om meer gelden naar de regio te krijgen en structuurversterkend te werken voor de ondernemers. Volgens Jan Luijten kan circulariteit het beste beginnen bij bouw en infrastructuur: “De circulaire economie staat nog in de kinderschoenen. Zaken als kennisdeling, opleiding en ondernemerschap in circulair bouwen zijn nog niet geregeld. Dat loopt 15 jaar achter op bijvoorbeeld de ontwikkelingen rond duurzame energie. Het is nog moeilijk om een gezond verdienmodel te vinden. Daarom moet er zwaar gelobbyd worden op verandering. Maar in de tussentijd moeten we gewoon aan de slag gaan, beginnen en iets laten zien. Bouw en infrastructuur zijn het meest effectief daarin. Die twee bedrijfstakken gebruiken veel grondstoffen. Daar kan je iets mee. De overheid kan circulariteit gaan afdwingen. Daar is enthousiasme voor nodig, maar ook kennis en vooral stimulans vanuit opdrachtgeverschap. Traditioneel bouwen en slopen wordt immers vervangen door iets totaal nieuws. Circulair monteren wordt een mooi vak met een flitsend imago. Bouwen aan de toekomst, daar moet je koploper in willen zijn.” “Eens”, vindt Gert jan de Gier, “Je moet het sexy maken. Dan wordt het leuk. Dat heeft zeker met imago te maken. Zorg dat duurzame kleding merkkleding verslaat.” John Schraven is innovatiemakelaar bij het Regionaal Centrum voor Technologie dat in Gelderland bedrijven bij elkaar brengt om innovatie te bevorderen. Hij toont zich kritisch: “Circulaire economie is ook een beetje een modewoord. Kijk, in de tijd van onze ouders en grootouders werden alle spullen duurzaam gebruikt. In het industriële tijdperk zijn we dat kwijt geraakt. We kunnen veel leren van oude gewoontes.” John Schraven zegt te begrijpen dat bestekken een circulaire component missen: “Ze komen namelijk voort uit het bouwbesluit met daarin slechts minimale eisen voor woningbouw. Wat hem betreft zet de overheid een nieuwe stap door dat bouwbesluit op dit punt aan te scherpen: “We moeten leren nieuwe eisen te stellen in de lijn van de meervoudige waardencreatie. Dat is nodig, want de opgave is gigantisch. Jaarlijks moeten 150.000 woningen worden aangepakt om de kwaliteit van onze bebouwde omgeving op peil te houden.”

Kansen en belemmeringen

Ook Ellen Burger, opleidingsmanager master Circulaire Economie bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, toont zich kritisch. Ze omschrijft circulaire economie als big business maar niet zondermeer als toekomstbestendig: “Er is een goed businessmodel nodig. De prijs staat in onze economie voorop. Dat duurzame gebouw mag niet leeg staan omdat de (huur-)prijs te hoog is.

Ik zie dat veel bedrijven aan circulariteit doen. Ok, een deel doet dat vanuit greenwashing, om het imago op te poetsen. Maar met het sluiten van de kringloop zijn we er nog niet. Meervoudige waardecreatie komt om de hoek kijken: zijn de economische, ecologische en sociale waarden met elkaar in evenwicht. Hoe staat het bijvoorbeeld met kinderarbeid in de keten en doen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt mee?”

“Als je duurzaamheid wilt bevorderen, dan praat je over grote- en lange termijn investeringen. Het kan ook heel moeilijk zijn om te gaan verduurzamen als een bedrijf geen gezonde reserves heeft. Financiële voorwaarden blijven helaas van fundamenteel belang”, valt Sies Overbeek bij. Hij behaalde onlangs zijn Master circulaire economie aan de HAN en gaat bij de Dutch Boosting Group aan de slag in Veenendaal. Die organisatie lost complexe vraagstukken van overheden op vanuit integraal perspectief. Duurzaamheid en meervoudige waardecreatie zijn daar onderdeel van.

Lonkend perspectief

Onbekend maakt onbemind, merkt Jos Willemsen, accountmanager innovatie bij de Rabobank Rijk van Nijmegen. Hij is blij verrast door de circulaire initiatieven aan de gesprekstafel. Het spijt hem dat de gemiddelde ondernemer die initiatieven niet kent. Terwijl proof of business juist enorm stimulerend kan zijn. Jos Willemsen: “We moeten doorborduren op successen, de kopgroep groter maken, maar ook de groep mensen informeren die er niet mee bezig is. Als banken denken wij dat duurzaamheid de toekomst heeft. Wij steunen een investering alleen als er een duurzame component in zit. Dat is niet omdat het moet, nee, veel meer omdat we duurzaamheid als lonkend perspectief zien, iets dat je hebt wat een ander niet heeft. Dat geeft je een voorsprong in de concurrentie.” Dat verhaal is koren op de molen van John Schraven: “De Gelderse innovatiemakelaars willen ondernemers die kansen laten inzien door ze in contact te brengen met andere ondernemers die een voorbeeldfunctie hebben.”

Toch bespeur ik nog steeds de groeigedachte”, kritiseert Ellen Burger, “Maar dat groeimodel heeft een plafond, daar zijn we inmiddels met z’n allen achter gekomen. Want we leven als mensheid in een gesloten systeem dat aarde heet.”

“Maar consumeren hoeft niet strijdig te zijn met circulariteit”, vindt Jos Willemsen, “Vroeger had ik mijn kast vol Lp’s en Cd’s. Milieuvervuilend gemaakt, zeggen we nu. Maar die muziek wordt nu digitaal geleverd in veel grotere hoeveelheden. Je hoeft dus niks in te leveren aan consumentenplezier.”

“Dat ben ik niet met je eens”, repliceert Ellen Burger, “We zijn geconditioneerd op consumeren. De mode vereist steeds nieuwe kleding en we willen steeds nieuwe apparaatjes. Ik vraag me af in hoeverre dat strijdig is met toekomstbestendigheid.” Jan Luijten onderschrijft dat. Hij wijst op de vele producten die best levenslang mee zouden kunnen, maar zo gemaakt worden dat ze tweejaarlijks vervangen moeten worden. “Hoe kunnen we weer naar kwaliteitsproducten die niet kapot gaan? Een goede stap is te betalen voor een dienst. De producent blijft verantwoordelijk voor het onderhoud. Dan gaat die meteen duurzaam produceren.”

Prijskaartje

Jan Luijten pleit voor true pricing op belasting van de aarde. Daar moet een flink prijskaartje aan hangen. Dan gaat de consument zichzelf wel bedenken. Dat klopt volgens Gert Jan de Gier. Het omgekeerde is namelijk ook waar: obesitas wordt in de hand gewerkt omdat ongezonde etenswaar, zoals frikandellen, bijna voor niks worden aangeboden in de supermarkt. In Scandinavië zag hij dat ongezonde producten zoals alcohol flink belast worden om de consumptie ervan af te remmen. De gesprekspartners zijn het er roerend over eens dat de bewustwording op dit thema begint in het onderwijs. En stevige communicatie is nodig om een cultuurverandering te bewerkstelligen. De overheid slaat de plank mis door aan investeringen niet of nauwelijks duurzaamheidseisen te koppelen.

BASISPRINCIPES

Sies Overbeek tot besluit: “We hebben het over circulaire economie, meervoudige waardecreatie, educatie en communicatie. Maar ik denk ook dat we vanuit een gedeeld basisfundament moeten gaan werken. Hoe kan je als maatschappij in symbiose leven met de natuur? Als je bijvoorbeeld vanuit de Sustainable Development Goals werkt, dan kun je het menselijk welzijn optimaliseren zonder de natuur te schaden. Dan praat je onder andere over armoedebestrijding, duurzame steden en communities, goed onderwijs, gezonde leefomgeving, en betaalbare en schone energie. Alles wat de menselijke samenleving in hoofdlijnen nodig heeft, komt terug in die Sustainable Development Goals. Als iedereen vanuit dat perspectief werkt, zit je met z’n allen op dezelfde pagina. Dan heb je dezelfde basisprincipes van waaruit je kan gaan bouwen. Kijk naar een mierenkolonie. Die is ontzettend efficiënt en functioneert vanuit bepaalde basisregels die de gehele kolonie hanteert. De mens leeft ook in een soort kolonie alleen dat basissysteem om duurzaam in deze wereld te leven ontbreekt, waardoor we een ‘chaotische mierenkolonie’ vormen. Gedeelde duurzaamheidsprincipes zijn essentieel om de duurzame en circulaire economie structureel te

versnellen.”

Interessant artikel? Deel het: