Een dwingende overheid, samenwerking en extra handjes nodig voor energietransitie

20 oktober 2022 10:53

• Duurzaamheid & Innovatie
• Rondetafelgesprek

”Levenslang Ontwikkelen voor zittend personeel in de diverse technische branches is een must”

De oorlog in Oekraïne en de daarmee exploderende gasprijzen maken nog maar weer eens duidelijk dat het einde van de fossiele brandstoffen in zicht moet komen. Toch staan ondernemingen, zelfs met een hoog energieverbruik, niet te trappelen om de omslag te maken. Te duur, te veel gedoe, de prijzen zakken wel weer, dat is de teneur. Wat moet er gebeuren om de transitie vlot te trekken?

Met die vraag ging een panel van zeven experts en ervaringsdeskundigen in discussie. Zijn de doelstellingen wel haalbaar binnen de gestelde termijn? Hoe moet dat georganiseerd worden? Aan tafel zaten Bram Holtus, directeur van DEKRA Certification en tevens gastheer; Martijn van Aarssen, directeur van IF Technology; Ruud Schuurman Innovatiemakelaar Arnhem-Nijmegen bij RCT Gelderland; Jochem Garthoff programmamanager energietransitie bij Stichting Kiemt; Jan van Boekel, directeur Techniek & ICT bij ROC Rijn IJssel; Jeroen Willems, directeur van Willems Technisch Adviesbureau en Antoine Driessen, directeur van Coöperatieve Rabobank Gelderland Zuid. Alex de Meijer specialist duurzame energie & waterbeheer van Natuur en Milieu Gelderland, kon door corona niet bij het gesprek aanwezig zijn. Hij reageerde achteraf (zie kader).

Verplicht bijscholen als instrument

Jan van Boekel trapt de discussie af en gooit de knuppel in het hoederhok. “Bij vrijwel alle MKB’ers staat de productiecapaciteit voorop, waardoor er geen tijd en geld is voor bij- en nascholingen,” stelt hij. “Zij zouden verplicht moeten worden om een jaarlijks scholingsplan op te stellen voor hun medewerkers en een groter percentage van de winst daarvoor te gebruiken. Wij staan klaar om deze medewerkers uit het MKB bij te scholen op het gebied van de nieuwste technologie, die noodzakelijk is om de doelen van de energietransitie binnen de gestelde termijn te behalen. Maar het aantal aanmeldingen voor deze cursussen en trainingen blijft sterk achter.” De geringe belangstelling voor techniek bij de jeugd en de vergrijzing zorgen daarnaast voor een chronisch tekort aan technisch personeel, maakt hij duidelijk. “Leven Lang ontwikkelen voor zittend personeel in de diverse technische branches is een must, want anders kunnen we de technologische ontwikkelingen die nodig zijn voor de energietransitie niet in de praktijk uitvoeren.” Jeroen Willems beaamt dat. “Ik vraag me soms af waarom ondernemers zolang bezig zijn om de transitie vorm te geven. Ze zijn vooral bezig met hun core business. Energie is vaak maar een klein deel van de bedrijfskosten; voor hun is het te veel gedoe. Door het stijgen van de energieprijzen zou je verwachten, dat ze zenuwachtig worden en in actie komen. In de praktijk zie ik dat bijzonder weinig gebeuren. Wij helpen bedrijven met het inkopen van energie. Zij wachten tot de prijs weer zakt, maar ze zullen in januari toch wel nerveus gaan worden.” Dat ondernemers af en toe zitten te slapen kan hij illustreren met een voorbeeld wanneer een van zijn klanten met hooggeschoold personeel hem belt. “Ik heb gehoord dat we vanaf 1 januari energielabel C voor ons pand moeten hebben.” Hilariteit alom bij de aanwezigen. Misschien is het voor deze ondernemer handig meteen te transformeren naar label A.

Coalities versnellen de transitie

Het valt niet mee om de bedrijven aan tafel te krijgen. Antoine Driessen ondervindt dat het in deze regio heel moeilijk is coalities te vormen die in zijn optiek nodig zijn om de regionale energietransitie te realiseren. “In de bijeenkomsten rondom deze thema’s zit het onderwijs aan tafel, soms de overheid en de tertiaire sector, de consultants en adviesbureaus. Maar ik mis daar de bedrijven,” ziet hij. “Ik heb gewerkt in de regio Eindhoven. Daar werken ze aan een versnellingsagenda door sneller samen te experimenteren en te leren, om vervolgens op te kunnen schalen. In Gelderland is minstens zoveel kennis aanwezig, maar samenwerken is nog lastig. Ik wil tegelijkertijd een voorstel doen om aan de slag te gaan; stel de hulpvraag centraal, kijk welke bedrijven hierbij een belang hebben en samen met de Rabobank en experts gaan we met die business case aan de slag.” Jan van Boekel die al 20 jaar in deze regio werkzaam is, bevestigt dit beeld. “Het is heel raar, de cohesie voor dit soort samenwerkingsverbanden is heel lastig in Arnhem.” Jochem Garthoff van Kiemt, de netwerkorganisatie op het gebied van energietransitie en circulaire economie bij uitstek, vraagt zich af of de juiste vraag voor alle partijen wel op tafel ligt. “Als Kiemt zijn we juist met bedrijven bezig. Een op een, maar ook in coalities of bepaalde clusters, zoals het waterstof- en batterijcluster. Het is wel zoeken hoe zo’n keten functioneert met elkaar. Maar samen met Oost NL, IPKW, de HAN en Connectr weten wij verschillende partijen aan elkaar te koppelen, producten te testen, te demonstreren en naar de markt te brengen,” legt hij uit. Volgens Antoine Driessen is de vraag wie de cruciale probleemstelling inbrengt. “Ik zie relatief weinig dat bedrijven precies aangeven wat ze opgelost willen hebben.” Als voorbeeld noemt hij de elektrificatie van de transportsector en hoe vraag en aanbod in de regio bij elkaar moet komen. “Te weinig bedrijven zijn hiermee bezig terwijl het ze wel aangaat.”

Lange termijn doelen vragen om lange termijnvisie

Waar het volgens Martijn van Aarssen aan ontbreekt als het om de energietransitie gaat, is de lange termijnvisie. “De doelen liggen vaak heel ver weg, maar in de oplossingen zie ik nog te veel focus op korte termijn rendementen en bijbehorende investeringen,” stelt hij. Zijn bedrijf IF Technology is vooral gespecialiseerd in oplossingen met bodemenergie, geothermie en aquathermie. “Door op de lange termijn te focussen, ontstaat er ruimte om investeringen te doen die rendabel zijn. De total cost of ownership gaat dan omlaag. Momenteel zijn er voldoende duurzame en haalbare alternatieven beschikbaar voor warmte en koude in de directe omgeving van ieder gebouw of woning.” Hij denkt ook dat ondernemers meer rekening zouden moeten houden met toekomstige verscherping van regelgeving zoals energie labels en verlaging van de CO2-uitstoot. “Door vandaag met deze aanscherping rekening te houden, profiteren ondernemers in de toekomst. Bijvoorbeeld door slim aan te sluiten bij natuurlijke vervangmomenten van onderdelen in de energie-installatie kun je winst behalen zowel op milieu- als op financieel vlak.” In de discussie over dit onderwerp ontstaat de vraag of bij de energietransitie überhaupt over een business case en rendement gepraat kan worden. “Als we niet met zijn allen bewegen om tot een duurzamere wereld te komen, dan wordt ons voortbestaan steeds lastiger. Daarom zou je niet alleen naar de financiële business case moeten kijken, maar ook naar de sociaal maatschappelijke, zoals in het circulaire zes waarden model,” tekent Jochem Garthoff uit. Hoe kun je ondernemend Nederland overtuigen van dat scenario vroeg Jeroen Willems zich af. Het antwoord van Martijn van Aarssen: “Wanneer is de gloeilamp verdwenen? Niet toen de ledlamp voor een euro bij IKEA lag, maar toen de gloeilamp verboden werd.” Antoine Driessen opperde dat het wellicht tijd is om niet alleen naar de economische waarde te kijken, maar naar de sociale en ecologische.

Bottom up: luister naar de vraag van de MKB’er

De opdrachtgevers van RCT Gelderland zijn voornamelijk ondernemers in de maakindustrie. “Die bedrijven willen zeker wat doen op het gebied van de energietransitie. Daar is heel veel goodwill,” zegt Ruud Schuurman. “Het is belangrijk goed te kijken naar best practices. Ik vind Brainport een mooi voorbeeld waar denkers en doeners samenwerken aan innovatie en de doelstellingen haalbaar maken. Ik zag een documentaire van de VPRO over ASML, waar toppers van het ROC werken aan toptechnologie. Die technologie hebben we hier ook, maar dat samenwerken is wat mij betreft de uitdaging.” Ruud Schuurman noemt het voorbeeld van een ondernemer die op een event komt, waar zeven consultants klaar staan om hem te vertellen wat hij moet doen. Die voelt zich vervolgens niet gehoord en gaat weer ondernemen. “Ze willen wel, maar je moet wel horen wat hun vraag of behoefte is. Dus geen kant en klare oplossingen, maar aan de voorkant in gesprek gaan.” Jochem Garthoff vindt de verbindingen belangrijk. “Wat is de behoefte die ze hebben, hoe koppel je dat aan elkaar en hoe ga je dat samendoen,” schetst hij. De vraag is hoe je dat ‘hele grote MKB in de regio’ aan tafel krijgt. “De maakindustrie is belangrijk maar er zijn er meer branches die we nodig hebben. Daar zouden we mee aan de slag moeten,” vindt Jan van Boekel. Volgens Antoine Driessen moet de business case transparant zijn. “Ieder brengt zijn expertise en zijn belang in, maar ook zijn portemonnee, want dan ben je samen concreet bezig met het oplossen van een probleem. Dat vinden MKB’ers veel leuker,” denkt de bankenman. “Die manier van werken gaan we met een aantal mooie bedrijven toepassen in Nijmegen rondom het NYMA-terrein, waar het circulair bouwen centraal staat. In een coalitie met de Klokgroep, het onderwijs, producenten, de gemeente, maatschappelijke partijen en met de Rabobank, gaan we dat vraagstuk samen oppakken.” Hij denkt dat de MKB’er op die manier meer getriggerd wordt.

Connectr als antwoord op de vraag van de ondernemer

De discussie verplaatst naar Connectr, de innovatiehub, waar innovaties getest en in de praktijk gebracht worden. “Door impact te realiseren op zowel de energietransitie als de (regionale) economie, en door human capital aan techniek te verbinden, zorgen we voor bestendige oplossingen,” staat er letterlijk op de site. “Connectr heeft de Rabobank gevraagd partner te worden,” vertelt Antoine Driessen. “Wij willen graag partner worden. Ik zou er graag veel geld in stoppen, maar we doen dit alleen als we samen buca’s maken of coalities gaan vormen. Als we echt samen gaan bouwen en opschalen, dan wil ik er geld in stoppen.” Natuurlijk wil Jochem Garthoff een lans breken voor Connectr. “Het is goed zulke geluiden te horen. Kiemt zit in het kernteam. Waar Connectr juist mee bezig is, is het doen. Bijvoorbeeld door het realiseren van shared facilities, waar ondernemers voor de doorontwikkeling van hun product gebruik van kunnen maken, zodat ze sneller de markt op kunnen.” Jan van Boekel ziet ook het nut van Connectr. “Het is er allemaal wel in Arnhem, maar nu moeten het MKB er nog inschuiven,” beweert hij. “Wij doen ook mee aan Connectr, maar ik wil de MKB’ers aan tafel, want daar moeten we de dingen mee doen.” De vraag en het belang van de ondernemer moet centraal staan, dan gaan de dingen wel lopen, is de visie van Antoine Driessen. Ruud Schuurman die natuurlijk veel contact heeft met bedrijven heeft moeite om de vraag van de ondernemer geadresseerd te krijgen. “Ik probeer bij scholen bijvoorbeeld duidelijk te maken, dat als een ondernemer een vraag stelt, je die moet beantwoorden. Heel simpel: luister naar de vraag, anders zijn ze weg.”

Verplichte regelgeving om MKB in beweging te krijgen

Dat MKB’ers lang, soms te lang op hun vingers blijven zitten, ondervond Jeroen Willems, toen hij met de wethouder van Duiven sprak over de informatieplicht energiebesparing. Die vroeg hem: “Hoe krijgen we de ondernemers aan de gang?” Het antwoord van Jeroen Willems was simpel. “Jullie moeten ze allemaal een brief sturen met de datum waarop alles geregeld moet zijn en daarna handhaven. Dat zeg ik nu al drie jaar.” Het gezelschap vindt wel dat ondernemers voldoende tijd moeten hebben zich aan te passen aan nieuwe regelgeving. “Maar daar schuilt ook een gevaar in,” vindt Bram Holtus. “Wij zijn een van ’s werelds grootste expertiseorganisaties op het gebied van testen, inspecteren en certificeren en hier in Arnhem met 400 medewerkers. Van medische implantaten tot allerlei producten die bijdragen aan de energietransitie, zoals laadpalen en energie-opslagsystemen. Nu vindt er in de medische industrie ook een transitie plaats met nieuwe regelgeving en een overgangstermijn van vijf jaar. De deadline is volgend jaar mei en we zien zelfs dat de grote spelers in dit segment pas nu beginnen met bewegen. Met andere woorden te veel tijd gunnen kan ook gevaarlijk zijn.” Hij schetst dat we soms een perfect storm nodig hebben om tot transitie te komen. “We hebben gezien dat corona een aantal zaken heeft versneld. Mogelijk dat de oorlog in Oekraïne ons druk geeft om te verduurzamen.” De perfect storm kan dan gedragsverandering versnellen, maar leiderschap vraagt ook een intrinsieke motivatie, vindt Antoine Driessen. “Wat doen we zelf.”

Meer handjes

Bram Holtus schetst dat DEKRA heel veel investeert in duurzaamheid, maar dat de realiteit soms stroperig is met betrekking tot vergunningen, afhankelijkheid van de netwerkbeheerder enzovoort. Een van de oorzaken is het tekort aan werkhanden. Waarom de handen niet uit het buitenland halen. Bij DEKRA, waar Engels de voertaal is, zijn afdelingen waar nog maar een enkele Nederlandssprekende medewerker is. Voor het internationaal georiënteerde bedrijf werkt zo’n mix juist fantastisch, vindt Bram Holtus. Maar bij het MKB, waar Nederlands de voertaal is, is voor niet-Nederlandse werknemers de taalbarrière vaak een struikelblok. “We moeten met zijn allen proberen het imago van het mbo en de techniek op te krikken,” verdedigt Jan van Boekel zijn stelling. “Te beginnen op de basisscholen en met de ouders. Dat vraagt een forse investering, maar bedenk dat zonder die handjes er geen transitie komt.” 

Alex de Meijer, Natuur en Milieu Gelderland:
“Het is geweldig dat er zo veel innovatieve bedrijven zijn in deze regio. Herkenbaar is de zoektocht naar meer samenwerking, het betrekken van het mkb en het onderwijs. De opmerking over de gloeilampen spreekt me aan. Op dit moment maakt de markt het aantrekkelijk om goederen te maken met een korte omloopsnelheid, om zo extra veel nieuwe producten te kunnen verkopen. Dat leidt tot grote verspilling van energie en grondstoffen en veel extra transport. Duurzame ondernemers kunnen dit marktparadigma niet in hun eentje doorbreken, daar is een overheid voor nodig. Met andere maatschappelijke organisaties pleiten wij voor sterke inzet op circulariteit.”

Tekst: Dick Leseman
Fotografie: Jacques Kok

Interessant artikel? Deel het: