Een coherente kijk op de circulaire economie

22 juni 2017 15:31

• Duurzaamheid & Innovatie

Duurzaam ondernemen lijkt hét antwoord op alle milieuproblemen, maar volgens Thomas Rau en Sabine Oberhuber, auteurs van Material Matters, verlengt duurzaamheid slechts de doodstrijd van onze lineaire economie. In hun boek bieden zij als eersten een coherente kijk op de circulaire economie en laten zij zien hoe de ene na de andere sector in die richting evolueert.

Kunstmatige veroudering is in veel producten ingebouwd. Voor smartphones zijn er binnen enkele jaren geen updates meer verkrijgbaar, wasmachines gaan maar een beperkt aantal beurten mee, kleding raakt na één seizoen al uit de mode. Het gevolg is dat de consument gedwongen wordt nieuwe producten aan te schaffen terwijl de oude eigenlijk nog voldoen. Het ene product vervangt hij noodgedwongen, het andere omdat hij daartoe wordt verleid door de belofte van een geweldige innovatie of een trendy kleur. Als gevolg daarvan kwijnen miljoenen mobiele telefoons onbenut weg in keukenlades. En dat is nog niet eens het ergste, vindt Sabine Oberhuber.

“Duizenden jaren lang bleef al het goud dat werd gedolven in circulatie. De grondstof voor een juweel dat een goudsmid vandaag maakt kan tweeduizend jaar geleden door de Romeinen uit de grond zijn gehaald. Maar sinds we goud in high tech apparatuur toepassen, verdwijnen minieme hoeveelheden van het edelmetaal in de apparaten die we weggooien. Aangezien we dat massaal doen gingen zo al vele tonnen goud definitief verloren.“

Demontabel, transportabel, remontabel

Goud is in zekere zin de kanarie in de steenkoolmijn. Ook andere materialen gaan verloren, omdat we slechts een deel recyclen en de rest in de verbrandingsoven stoppen. Maar wat zou het, zeggen hardcore conservatieven, er is van alles nog genoeg. Straks gaan we mijnbouw plegen in de oceanen en later misschien op de Maan en Mars. “Een misrekening”, zegt Sabine Oberhuber: “De voorstanders van verbranden noemen dat Thermische Recycling. Thomas heeft er een betere term voor: het crematorium voor grondstoffen. Wat conservatieven vergeten, is dat de makkelijk winbare grondstoffen uitgeput raken. Dat geldt voor olie maar ook voor metalen, zelfs voor zand. De huidige cementbehoefte van China is groter dan alle cement die de Verenigde Staten de voorbije paar eeuwen heeft geproduceerd. Wat we straks nog kunnen winnen vergt disproportioneel hoge mijnbouwkosten en energie. Daarom moeten we alle materialen kunnen hergebruiken. Producten moeten zo worden ontworpen dat ze demontabel zijn. Voor gebouwen geldt zelfs dat ze demontabel, transportabel en remontabel horen te zijn. De aannemer kan leren van de achtbaanbouwer. Als die zijn installatie niet telkens kan afbreken, vervoeren en weer opbouwen gaat hij immers failliet.”

Grondstoffenkadaster

Om dat te bereiken dienen we precies te weten wat er met materialen gebeurt, van het punt van ontginning tot dat van demontage uit een gebouw, machine of product. In plaats van grondstoffen af te schrijven moeten we ze juist gaan opschrijven, een materialenkadaster aanleggen. De consument is nu de bezitter tegen wil en dank. In de praktijk is hij vaak de eigenaar van toekomstig afval. Consumeren verschuift in de circulaire economie van bezitten naar gebruiken. De consument betaalt voor het gebruik van een apparaat. Na afloop neemt de producent het weer terug, en ook de kosten van reparatie en onderhoud zijn voor hem. Zijn verdienmodel wordt producten te ontwerpen met een zo lang mogelijke levensduur en een zo hoog mogelijke restwaarde. Rau en Oberhuber geven in hun boek tal van actuele voorbeelden, van het Lichtplan van Philips en de koelkasten van Bosch tot het bedrijf Mud Jeans, waar je als klant een maandelijks bedrag betaalt voor het dragen van spijkerbroeken. “Het gebruikssysteem werkt voor alle producten die geen emotionele waarde hebben. Voor veel andere voorzien we een opwaardering van het ambachtelijke en het lokale, maar ik denk ook dat een fenomeen als 3D printing een enorme impact op de inrichting van onze economie zal hebben. Veel retailers die nu nog vooral verkopers zijn, zullen hun focus verleggen naar installatie en reparatie. Met behulp van 3D printers zullen ze ter plekke onderdelen kunnen produceren en een apparaat repareren of aanpassen. De dienstverlenende retailer is ook een perfecte aanvulling op de multinational. Toen we met BSH en Eigen Haard een plan maakten om armere huishoudens in Amsterdam voor een tientje per maand een koelkast te laten gebruiken, stuitte BSH op allerlei onverwachte afwijkingen. Zo hadden oudere woningen een smallere keukenmaat waar de apparaten niet in pasten. Ze moesten worden aangepast. Ze ontdekten ook dat alleenstaande oudere vrouwen grote koelkasten wilden en geen kleintjes. De reden was dat ze niet meer konden bukken en alles dus bovenin legden. Dat zijn geen ‘weetjes’ voor een multinational, maar een retailer kent zijn klanten nog wel.”

Duurzaamheid vertroebelt

De circulaire economie moet onze huidige roofbouwmaatschappij transformeren in een oogstmaatschappij. Circulair ondernemen is dan ook fundamenteel anders dan duurzaam ondernemen. Rau en Oberhuber zijn helemaal niet blij met de huidige duurzaamheidshype omdat die het beeld vertroebelt. “Duurzaamheid betekent de lineaire economie optimaliseren, het onvermijdelijke moment van executie uitstellen maar niet afstellen. Hetzelfde geldt voor de deeleconomie waarin we auto’s, fietsen en huizen met elkaar delen. Dan maken we een beter gebruik van die producten maar we produceren ze nog steeds op dezelfde verkwistende wijze en ze eindigen nog steeds op de afvalberg.“

In de circulaire economie bestaat geen afval, alleen hergebruik. Alle grondstoffen blijven behouden, zoals goud een eeuwigdurende waarde was, reëel en dus ook financieel. Thomas Rau en Sabine Oberhuber zijn in hun revolutionaire visie op de ontluikende circulaire economie daarom begonnen en geëindigd bij die grondstoffen en hebben een universele verklaring van de rechten van materialen opgesteld die volgend jaar bij de VN wordt aangeboden. Als ze wordt aangenomen zal dat moment kunnen gelden als het officiële einde van het roofbouwtijdperk en het begin van een nieuw tijdperk. Van het echte einde zijn we dan helaas nog wel meer stappen verwijderd. «

Thomas Rau en Sabine Oberhuber, Material Matters - het alternatief voor onze roofbouwmaatschappij, 224 pagina’s, Bertam + De Leeuw Uitgevers.

Tekst: Jeroen Kuypers / Fotografie: Marco Magielse

Interessant artikel? Deel het: