Digitalisering en datageletterdheid horen in het hart van je strategie thuis

16 november 2022 10:12

• IT ontwikkelingen
• Rondetafelgesprek

Tafelgesprek “All things smart”

Iedere technologische innovatie moet gedragen worden door de zachte factor ‘mens’. En verandering blijkt soms een hele uitdaging, concludeerden de deelnemers aan het tafelgesprek. “Je kunt nog beter met iemands vrouw flirten dan hem zijn Outlook afpakken.”

Op de Zwolse vestiging van het dertien vestigingen tellende internationale ingenieursbureau VIRO, schoof een veelzijdig en complementair deelnemersveld aan om te debatteren over technologische ontwikkeling. Dat innovatie, gedefinieerd als vernieuwing en verandering, nodig is, lijdt geen twijfel. Toch moeten we daar door een reële bril naar blijven kijken, vindt Ronald de Witte van Techwise Twente en ROC van Twente. “Aan innovatie is niet iedereen op hetzelfde moment toe. Wat voor jou nu al een normale toepassing is, kan voor mij nog een enorme sprong voorwaarts betekenen. Je ziet bij aangeboden digitale ondersteuningsprogramma’s helaas vaak dat daarbij geen rekening wordt gehouden met waar jij als ondernemer op een bepaald moment staat en wat je dus nodig hebt. One size does not fit all.”

What’s in it for me?

Martin Barelds van Your Proud Company en Paycheck ziet dat motivatie om te veranderen wordt gevoed wanneer er een positief antwoord komt op vragen als: is dit een vooruitgang voor mij, mijn werkwijze en mijn winstgevendheid? Als dat niet direct helder wordt, gaan de hakken in het zand en wordt innoveren eigenlijk onmogelijk, aldus Barelds. Innoveren betekent daarnaast bovendien: bereid zijn te investeren, vult Frank Landhuis van Frank Landhuis Company Coach aan. Een triest voorbeeld vindt hij in die context de agrarische ondernemers. “Zij toonden de bereidheid te investeren, maar zijn door voortdurend wijzigende regelgeving soms tóch in de problemen gekomen. Daarnaast ontbreekt perspectief, want het is voor veel boeren onduidelijk waar afgedwongen innovaties precies toe gaan leiden. Perspectief dat de overheid zou moeten bieden.”  

Als dat perspectief ontbreekt, dan ook de wil om te veranderen, kan Bart Ensink van Little Rocket uit eigen ervaring bevestigen. In een vorige baan bij een ander bedrijf was Ensink betrokken bij een digitale transformatie van een klant. “Ik wilde onder andere alle medewerkers bij de klant van Outlook overzetten naar een ander mailsysteem. Nou, dat heb ik geweten! Je kunt nog beter met iemands vrouw flirten dan hem zijn Outlook afpakken. Voor veel mensen was dat hun leven. Er zaten zoveel relevante data en functionaliteiten in, dat ze zich zonder Outlook echt verloren voelden.”

Uiteindelijk is dat goed gekomen, vervolgt hij, en dat was dus vooral een kwestie van perspectief. ”Wij legden destijds verbinding tussen wat ze deden met Outlook en wat ze gingen doen in hun nieuwe mailprogramma. Overigens ging veel van wat ze al deden in Outlook min of meer toevallig goed. De meesten hadden namelijk geen idee van de toepassingsmogelijkheden van het programma. Dat werd hen pas duidelijk toen ik dat in een presentatie liet zien.”

“Ons oude reptielenbrein, onze overlevingsstaat, wil alles houden zoals het is.”

Ensink duikt vervolgens dieper de psychologie in wanneer hij uitlegt dat verandering helemaal draait om loss aversion. “Ons oude reptielenbrein, in feite onze overlevingsstaat, wil alles houden zoals het is. Wanneer je daar als dienstverlener op inspeelt is het niet moeilijk om verandering teweeg te brengen. Van Google leerde ik dat meestal de verhouding 20-60-20 geldt. 20% vindt het fantastisch, die andere 20% kun je er een Audi A8 met chauffeur bij geven en dan vinden ze het nóg niet leuk. Maar de 60% ertussen vergeet je, omdat die laatste 20% vaak veel lawaai maakt. Daarom is geruststellen vooraf belangrijk. Laten weten dat je de gevoelens snapt, dat het goed geregeld wordt en dat er support is.”

Datageletterdheid

Technische innovatie is niet meer los te zien van digitale ontwikkeling. Je zult daarom moeten werken aan de datageletterdheid van je medewerkers, vindt Ensink. Zoals de meesten Engels als tweede taal spreken, zo zou je ook de taal van data moeten spreken. Beter moeten begrijpen wat data is, waar het vandaan komt, wat je ermee kunt doen en hoe je dat ten faveure van jezelf, je team of je bedrijf zou kunnen inzetten. Het bedrijfsleven heeft daar in elk geval behoefte aan, constateert Ensink. De Witte is het daar theoretisch mee eens, maar praktisch wringt het. “Als opleiders zijn we vrij traditioneel en zouden we meer aandacht besteden aan datageletterdheid, dan blijkt na vijf jaar pas welke praktische impact dat precies heeft, omdat studenten dan uitvliegen naar het bedrijfsleven. Het zou dan bovendien weleens kunnen dat 98 procent op plekken terecht komt waar die hoge datageletterdheid nog niet zo nodig is.”

De snelheid waarmee zaken zicht ontwikkelen baart De Witte meer zorgen. Systemen zoals we ze ingericht hebben kunnen mogelijk in de nabije toekomst al niet meer voldoen, vreest hij. “We zijn in organisaties vaak traag door procedures en afspraken. Wil je de markt bijhouden, dan zul je die procedures misschien wel helemaal los moeten laten.” Gastheer van het tafelgesprek, Sander Snellink van VIRO, vertelt tijdens het voorstelrondje dat VIRO processen modulair aanvliegt. Ligt daar misschien ook niet de sleutel voor dit probleem? Dan nóg ga je er volgens De Witte in het onderwijs tegenaan lopen dat zodra docenten begrijpen wat ze precies moeten doceren, de studenten alweer van school af zijn. “In deze tijd moet je de docent wellicht een heel andere functie geven. Hij moet studenten gaan begeleiden in het leren. Dat leren en de kennis zitten dan niet langer meer bij de docent, maar komen bijvoorbeeld van internet. Op dat moment heb je het niet meer over het klassieke model waarbij de docent zijn kennis overdraagt.”

“Een inspirerend mission statement helpt bedrijven óók om betekenisvol te zijn”

Barelds merkt op dat uit onderzoek blijkt dat het menselijk brein heel moeilijk met data en droge feiten kan omgaan. “Het is een illusie dat je mensen hier beter in kunt maken. Je kunt daarom beter data scientists inhuren die jouw data voor je vertalen naar eenvoudig te lezen plaatjes en grafieken. Zo kun je medewerkers wel bewust maken van de meerwaarde van data.”

Ensink is niet enthousiast. “Ik ben er sterk van overtuigd dat digitalisering en datageletterdheid in je bedrijfsstrategie en je doelen moeten zitten. Ga je het er namelijk bij doen, dan wordt het te veel een project en dat kun je je niet permitteren. We weten hier aan tafel immers allemaal dat digitalisering van levensbelang is om economisch mee te blijven doen. Ik realiseer me dat alle begin moeilijk is, zeker ook bij dit proces. Maar daarom ontzorgen wij klanten ook in de startfase, zodat er een basis ligt en mensen begrijpen wat er gaat veranderen en hoe dat vorm moet krijgen.”

Ransomware: smeerolie voor betere beveiliging

Wanneer ondernemers begrijpen dat er urgent veranderd moet worden, komen de zaken vaak echt in beweging. Soms werkt ook een ruwe schok heel goed. Die ervaring heeft Landhuis. “Op 18 januari 2017 werd ik ‘s ochtends om half acht gebeld door een medewerker die de deur van het bedrijf opendeed. Er was iets helemaal mis, dus schakelde ik ons IT-partnerbedrijf direct in. Al snel bleek dat al onze digitale systemen op slot stonden. In elke map was elk bestandje geëncrypteerd. We konden dus nergens meer in, alles zat vast.” Het is de nachtmerrie van iedere ondernemer, waarvan vele ten onrechte denken dat het ze nooit zal overkomen. Landhuis leerde veel van de pijnlijke ervaring, die hem tevens een kleine carrière in de media opleverde. Want doordat ondernemers van een lokale ondernemersvereniging tijdens een bedrijfspresentatie van Landhuis allemaal wilden weten wat er was gebeurd en hoe Landhuis het had opgelost, begreep hij dat er op dit vlak veel behoefte is aan informatie. Het bracht hem onder meer bij het praatprogramma Op1 en in contact met kamerlid Arno Rutte.

Wat waren zijn lessons learned? “Voor iedere ondernemer is het natuurlijk weer anders, want niet iedere ransomware crimineel opereert hetzelfde. Ik had te maken met een eis van betaling van losgeld in bitcoins en kon daar niet onderuit aangezien het onmogelijk bleek om de blokkade van onze IT-systemen op te heffen. Daarvan leerde ik onder andere hoe je bitcoins koopt. Wat we overigens meteen gedaan hebben toen we de encryptiesleutel kregen, was onze Outlook-architectuur compleet veranderen. Een medewerker kan nu niet meer ons hele bedrijf platleggen door per ongeluk op een linkje in een mail te klikken. En dat is echt een gevaar, want criminelen worden er steeds beter in je daartoe te verleiden. Dat gáát gewoon een keer fout.” Overigens blijkt uit de privacy regels dat de overheid buiten de realiteit leeft, vindt Landhuis. “Ondernemers die niet goed genoeg beveiligd zijn, worden gestraft. Dat vind ik heel kwalijk. Het toont aan dat de overheid niet begrijpt wat er speelt.”

Mission statement: niet doodgaan

Veiligheid moet je binnen je organisatie dwingend opleggen, dat leerde Landhuis ook. “Dat kan ook niet anders, als digitaal knooppunt in de wereld loopt Nederland sowieso extra risico. Je zult dus ook goed naar je kritische infrastructuur moeten kijken, zoals bijvoorbeeld die van de NS en de Rotterdamse haven. Als je dat niet op orde brengt dreigt ontwrichting van de hele economie.” Dwingend opleggen klinkt logisch, maar kan er niet wat meer vanuit betrokkenheid en motivatie aan bewustzijn gewerkt worden? Snellink is het daarmee eens en besluit de bijeenkomst met een sprekend voorbeeld. Volvo, bekend om zijn kwaliteitsproducten, lanceerde tien jaar geleden een bijzonder mission statement, vertelt Snellink. “Zij gaven aan een auto te willen maken waar je niet in doodgaat. Het is een gewaagd mission statement, want het brengt nogal wat met zich mee. Het mooie eraan, en dat sluit ook aan op mijn persoonlijke visie, is dat dit een voorbeeld van betekenisvol ondernemen is. Je moet je als ondernemer namelijk afvragen welke positieve impact je wilt hebben op de wereld.”

Impact had het mission statement van Volvo zéker, vervolgt Snellink. “Het leidde tot een grote toeloop van nieuwe, talentvolle medewerkers. Die wilden zich namelijk maar al te graag verbinden aan het maken van een ultiem veilige auto. Zo’n inspirerend mission statement helpt bedrijven óók om betekenisvol te zijn. Gelukkig hechten jonge generaties daar ook veel waarde aan. Het brengt ze in beweging.”

Tekst en fotografie: Baart Koster - Koster teksten

Interessant artikel? Deel het: