De noodzaak voor de energietransitie vraagt om leiderschap en visie

20 oktober 2022 14:31

• Duurzaamheid & Innovatie
• Rondetafelgesprek

“Bewoners zouden beter moeten horen wat de beste stappen zijn op korte en lange termijn”

De oorlog in Oekraïne drukt ons ruw met de neus op de feiten: exploderende gasprijzen, enorme inflatie, maar ook de afhankelijkheid van gas. Daarnaast hebben we te maken met een daarmee samenhangende klimaatcrisis, stikstofcrisis, asielzoekerscrisis en een nijpend tekort aan betaalbare woningen en arbeidskrachten. Hoe kunnen we duurzame bouw versnellen? Waar komen de handjes vandaan? Hoe houden we de energietransitie betaalbaar en haalbaar? Met deze prangende vragen worstelde een gezelschap van negen belanghebbende deskundigen in de Ronde Tafel. Het thema: ‘Energietransitie: Doelstellingen haalbaar? Innoveren en organiseren!’

Omdat het panel voornamelijk bestond uit personen uit de bouw, vastgoed en de wereld van de energietransitie, spitste de discussie zich vooral toe op deze thema’s. Hoe zit het met onze innovatiekracht en wetgeving? Zijn we in staat snel op te schalen naar duurzame en circulaire woningbouw? Aan tafel zaten Jeanne van de Klok en Hans van Welie, respectievelijk eigenaar en manager bedrijfsvoering bij - en tevens gastvrouw en - heer; Marieke Butterhoff, civic entrepreneur energy bij The Economic Board maar ook waardemaker en systeeminnovator in de nieuwe economie; Dico van Verseveld, programmamanager duurzaamheid bij Woonwaarts, de corporatie die werkt aan sociaal duurzame buurten; Rob Hagemans, algemeen directeur bij Hagemans Vastgoedonderhoud, dat een strategisch partner voor vastgoedbeheerders en woningcorporaties is; Caren Schipperus, directeur bij ALEX Advocaten, die zich vooral bezighouden met contracten en geschillen over omgevingsrecht, ruimtelijke ordening en energietransitie; Tobias van Elferen, wethouder gemeente Nijmegen, met onder meer duurzaamheid, energie en milieu in de portefeuille; Koen de Louw, directeur Batenburg Installatietechniek, dat elektrotechnische, klimaat- en beveiligingsinstallaties levert en onderhoudt; en Joziene van de Linde, managing director van modulaire bouwer De Meeuw.

Techniek van de toekomst

De hoge gasprijs dwingt Nederland tot collectief besparen. “Ik bepleit naast besparingen en innovaties voor slimmer gebruik van de beschikbare energie,” vindt Hans van Welie. “Ik kom uit de scheepvaart en daar zit je met een beperkte hoeveelheid power. Als je dan extra energie nodig hebt wordt er softwarematig bekeken of er een extra generator ingeschakeld moet worden, of dat er eerst iets anders uitgeschakeld moet worden om wel voldoende power te hebben voor de nieuwe taak. Dat zou met alle slimme apparaten die we hebben ook een efficiënt gebruik kunnen realiseren.” Hij denkt dat dit heel veel kansen biedt voor innovatieve bedrijven. WIL Groep is voor werkzoekende zij-instromers en bedrijven die in hun toekomst willen investeren, met name voor nieuwe aanwas in de bouw en techniek. “Wij proberen de mensen op te leiden met de techniek van de toekomst in plaats van de techniek van gister. Dus ook gericht op de energietransitie,” legt Jeanne van de Klok uit. Zowel de scholen als de bedrijven in de bouw en techniek zijn vooral nog bezig met de techniek van vandaag, denkt Hans van Welie. “Ze denken dat ze heel innovatief bezig zijn, maar vaak gebruiken ze standaard technieken. De innovaties zitten bij de fabrikanten, de hogescholen en universiteiten. Wij moeten de opdrachtgevers de kennis geven welke innovaties er zijn en dat zij de uitvoerende bedrijven opleggen die nieuwe technieken toe te passen. Nu zijn opdrachtgevers vaak nog afhankelijk van wat opdrachtnemer in zijn pakket heeft.” Dat het niet meevalt met de energietransitie in de bouw ziet ook Joziene van de Linde. “De innovatiegraad in de bouw is ongelooflijk laag; op een na laatste net na de agrarische sector,” weet ze. “In de bouwsector wordt minder dan 1 procent aan R&D uitgegeven. Daardoor bepaalt het slechtste jongetje van de klas de snelheid van de energietransitie.”

Remmende factoren

Dat het nog niet zo eenvoudig is om te innoveren in de bouw ondervond Koen de Louw. “We hebben recent een opdracht gekregen voor een pand waar geen netaansluiting meer komt. Dus moeten we de oplossing zoeken in zonne-energie en opslag,” schetst hij. “We moeten dan op zoveel plekken te rade voordat we überhaupt het concept kunnen uitwerken. Dat kost best veel tijd en energie. Als we nu de oplossing hebben, dan gaat morgen de schop de grond in. Maar dan we moeten eerst de mensen opleiden en de materialen hebben om dat traject uit te voeren. En als het er staat, dan moet het ook nog onderhouden worden door geschoold personeel.” Niet alleen het tekort aan handjes zetten een rem op de transitie. Rob Hagemans merkt dat wet- en regelgeving de snelheid in de transitie in de weg staat. “Regels werken elkaar vaak tegen,” ondervindt hij. “Bijvoorbeeld de Wet natuurbescherming; het doel is helder, namelijk de bescherming van planten en dieren. Maar als je het op een andere manier aanpakt, kan het veel sneller. Ook interne regels van corporaties zitten vernieuwing en daadkracht in de weg. We zijn vaak meer bezig met procesvragen, dan met de aanpak.” Dico van Verseveld merkt dat bewoners ook erg vertragend kunnen werken. “Met Woonwaarts zijn we op twee plekken bezig met warmtenetten. In Dukenburg zij we al veel te lang aan het dimdammen. In Hengstdal zijn we begonnen met het Buurt Energie Systeem, zeg maar een lokale warmtebron in de wijk. Het gaat om zo’n 450 woningen van Woonwaarts en 50 particuliere. We zijn er nu twee jaar mee onderweg, we dachten samen met de gemeente Nijmegen, Alliander en de belanghebbenden goed op weg te zijn. “Tijd voor een draagkrachtmeting.” Volgens Dico van Verseveld is er onder de bewoners veel koudwatervrees. “Ze hebben weinig vertrouwen in techniek en tarieven, mogelijk vanwege de huidige onzekerheid in energiemarkt. De kaders zijn helder: niet inleveren op comfort; energierekening gaat in 5 jaar naar beneden; alle schade aan tuintjes en woningen wordt hersteld enzovoort. Soms is participatie een ellendig ding,” verzucht hij.

Opschalen en de rol van de overheid

Gemeente Nijmegen participeert in dit project in Hengstdal. Tobias van Elferen vindt dat er geen ruimte is om te twijfelen en het echt nodig is om stappen te zetten. “Slim samenwerken is voorwaardelijk voor de lokale slagkracht,” stelt de wethouder. “De gemeente wil mede aanjager zijn.” Hij wil zich ook hard maken om de participatie waar Dico van Verseveld tegenaan loopt soepeler te laten werken en dat alle Nijmegenaren mee kunnen doen. “Ik wil iedere Nijmegenaar kansen bieden om mee te werken aan de energietransitie. Onze bewoners moeten zich ervan bewust worden dat ze onderdeel zijn van de oplossing en dat elke besparende stap er een is. Ik hoop dat een bewoner trots is op elke eigen actie om energie te besparen.” Wat kan de gemeente of de overheid meer doen om de energietransitie te versnellen? “Ik ben recentelijk naar een congres in Bottrop geweest over circulariteit. Ik heb daar twee dingen meegenomen. Ten eerste is er vooral procesontwikkeling nodig nu. We hebben mensen nodig die snappen wat de bezorgdheid en bezwaren zijn. En hier moeten we met creativiteit op inzetten. Ten tweede moet de overheid een grote rol pakken en verplichten tot harde percentages bij het gebruik van circulair materiaal. Lokaal verplichten we bij projecten al een zogenaamd circulair paspoort bijvoorbeeld. Iemand die begint met een project, moet van tevoren nadenken over welke materialen gebruikt worden en bij elke volgende stap in hergebruik. Je moet wetgeving maken die geldt bij elk project.” Overigens werken drie partijen aan deze Ronde Tafel, Gemeente Nijmegen, de Nijmeegse woningcorporaties waaronder Woonwaarts en De Meeuw, samen aan een grootschalig project aan de Nieuwe Dukenburgseweg 21 (NDW21) op het voormalige bedrijventerrein Winkelsteeg. Hier worden 500 flexibele en duurzame woningen voor 1 en 2-persoonshuishoudens geplaatst. Dat het een waardevol project is toont Joziene van de Linde aan: “Wij hebben als modulair bouwer maar de helft van de CO2-footprint ten opzichte van een traditionele bouwer. Wij zijn ongelooflijk goed in circulair bouwen. De norm voor circulair bouwen is nu 20 procent hergebruik; in 2030 moet dat 30 procent zijn. Wij zitten nu al op 84 procent.”

Verouderde cultuur en wetgeving

De overheid kan als opdrachtgever veel doen, maar heeft ook een voorbeeldfunctie, vindt Marieke Butterhoff. “Overheden zijn of waren in ieder geval huiverig om in hun opdrachtverlening innovatie toe te laten. Vaak vraagt ze in de uitvraag naar zoveel jaar ervaring en een groot trackrecord. Waardoor nieuwe innovatieve partijen de markt niet opkomen en ook geen trackrecord kunnen opbouwen. Als overheden al naar trackrecords vraagt, zie je dat ook projectontwikkelaars naar die trackrecord vragen.” Tobias van Elferen vindt dat de gemeente al stappen zet maar beaamt dat er meer op innovatie ingezet kan worden. Hans van Welie ziet dat we in alle lagen, van techniekvoorbereiders tot projectleiders en opdrachtnemers, in het algemeen te lang blijven hangen in bewezen technieken. “Alleen opdrachtgevers kunnen de stap naar verandering en innovatie mogelijk maken,” zegt hij. Caren Schipperus weet dat ook de huidige wetgeving achterloopt. “We moeten de activiteiten van nu inpassen in de wetgeving van gisteren, bijvoorbeeld de omgevingswet is al deels achterhaald, nog voordat deze is ingevoerd. Maar we moeten naar de samenleving van morgen en dan moeten we stappen durven zetten,” beweert ze stellig. Als voorbeeld noemt de advocate de lithium batterijen van elektrische fietsen in de warehouses, waar nog geen wetgeving is voor een op zich veiligere oplossing voor het apart opslaan van die accu’s in een soort bunker. “Ook in de afvalbranche hebben we te maken met lithium batterijen. Die komen in bedrijfsafval terecht en veroorzaken branden in vrachtwagens. De overheid stimuleert aan de ene kant nieuwe techniek zoals elektrificatie, maar hoe je er mee om moet gaan en de end-of-live, daar is niet over nagedacht.” De wetgeving toetst nieuwe innovaties aan de hand van kennis van oude technieken, is de opinie van Joziene van de Linde. “De manier waarop we willen toetsen en certificeren of iets voldoet aan de veiligheidseisen sluit niet aan bij de innovatieve praktijk,” stelt ze. Ze ziet nog een knelpunt: “Nieuwe innovaties in de bouw worden niet gewaardeerd. Bij opdrachtverlening mogen oude methodes een zesje scoren, maar als een nieuwe methode of innovatie geen 10 scoort, bijvoorbeeld de overgang van glaswol naar papierisolatie, dan wordt de opdracht vaak niet gegeven. De bouw zou een veel grotere bijdrage kunnen leveren aan de energietransitie in Nederland als we bij opdrachtverlening genoegen nemen met een 8 in plaats van een 10,” aldus Joziene van de Linde.

Leiderschap en consistente lange termijnvisie

Uit het bovenstaande blijkt dat we in Nederland behoefte hebben aan een lange termijnvisie van de overheid. Een mooi voorbeeld komt van Marieke Butterhoff. “Het rijk wil meer zon en meer wind en het bedrijfsleven acteert daar wel op. Grote hallen worden vol gelegd met PV. Vervolgens worden bedrijven geconfronteerd met het feit dat de duurzaam opgewekt energie het net niet op kan, want dat is door netcongestie vol. Decentrale energieoplossingen, waaronder virtueel cable pooling kunnen hier een oplossing bieden” illustreert ze en noemt een voorbeeld van twee bedrijven op een bedrijventerrein, waarbij de een 1 megawatt aan PV op het dak heeft liggen en dat wil kunnen leveren aan de ander. “Alliander wil best met die decentrale systemen aan de slag, maar de huidige wetgeving is er niet klaar voor. In Oost Nederland zijn tien bedrijventerreinen onderdeel van het living lab Smart Energy Hubs. Werk vanuit de casuïstiek in het living lab toe naar aanpassing van de wetgeving, om vervolgens vanuit de pilots op te schalen.” Caren Schipperus vraagt zich af of op deze manier nog bedrijven zijn die willen investeren in zonnepanelen. Ook Tobias van Elferen heeft een sprekend voorbeeld waarbij leiderschap gewenst is. “Warmtepompen zijn gewild en het Rijk verstrekt daarvoor subsidie. Steeds meer huishoudens schaffen zonnepanelen, een warmtepomp en vaak nog batterijen voor opslag aan, maar vaak is het slimmer om het collectief in de wijk op te lossen met een warmtenet. Door alle individuele investeringen haal je deze collectieve kansen onderuit. Bewoners zouden beter moeten horen wat de beste stappen zijn op korte en lange termijn,” verduidelijkt hij.

Handjes en opleiden voor energietransitie

Ook corporaties krijgen te maken met individuele aanvragen voor zonnepanelen. “Wij honoreren momenteel vraaggestuurd en in het afgelopen half jaar hebben we ongeveer 400 aanvragen gehad. Dat is best wel inefficiënt dus proberen we zoveel mogelijk per complex panelen te leggen, maar daar kunnen we de handjes niet voor vinden,” legt Dico van Verseveld uit. Koen de Louw heeft in een vorige baan in de grondgebonden zonneparken gewerkt. “Dat is niet het mooiste werk. Zo’n zonnepark van 50 hectare is beulenwerk. Daar komen dan buitenlanders voor en die moeten dan weer gehuisvest worden,” weet hij. Het is ook bekend dat de netwerkbedrijven als Alliander met een tekort aan personeel kampt. “Het grootste probleem bij netbeheerders is niet het aantal mensen, maar veel meer wat ze allemaal moeten kunnen. Ik vergelijk het maar met rijbewijzen. Bij netbeheerders moeten ze een scooterrijbewijs hebben, eentje voor een auto, voor een auto met aanhanger, voor een bus, een vrachtwagen enzovoort, terwijl ze in de praktijk alleen maar met een auto rijden,” verduidelijkt Hans van Welie de wellicht te hoge standaard bij de netwerkbedrijven. WIL Groep leidt de toekomstige vakmensen op; zij-instromers, statushouders, bijscholingen en dan zoveel als mogelijk met innovatieve technieken. “Als we meer willen bijdragen aan de energietransitie met WIL Groep, dan moeten we nog meer dan nu het bedrijfsleven betrekken bij de opleiding en praktijktrainingen,” besluit Jeanne van de Klok. Dus bij deze de oproep aan de bedrijven en opleidingen. 

Interessant artikel? Deel het: