‘Achteraf is makkelijk praten’ pleit voor open en nieuwsgierige kijk bij incidentonderzoek
19 januari 2024 11:40
‘Wie heeft dit op z’n geweten?’ is vaak de eerste reflex na een incident, gevolgd door ‘Het moet vast zo zijn gegaan!’ en ‘Wat een onkunde!’ Het zijn weinig constructieve reacties die het onderzoek niet verder helpen, zo vinden David van Valkenburg en Ron Koppes. In Achteraf is makkelijk praten stellen zij daar een andere kijk tegenover: niet persoonlijk, zonder aannames en oordelen, maar op basis van een helder begrip van het proces in de praktijk.
Van Valkenburg en Koppes zijn beiden niet opgeleid als veiligheidskundige, maar brengen inmiddels jarenlange praktijkervaring in incidentonderzoek met zich mee – veelal met inzichten van buiten het traditionele vakgebied. Graag rekenen zij op grond van hun ervaring af met wat Victor Roggeveen, oud-voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK), in diens voorwoord Pavlov-reacties noemt. Liever stellen Van Valkenburg en Koppes een positief mensbeeld tegenover dergelijke reacties. Hun stelling is dat het achteraf altijd makkelijk praten is. Daardoor zijn mensen na een incident geneigd om te snel op de man te spelen, geregeld op basis van te haastig getrokken conclusies.
“Het verhaal is in werkelijkheid meestal een stuk complexer. En dat heeft alles te maken met vooroordelen”, aldus Van Valkenburg. “Een snelle inschatting van een situatie, handeling of uitblijven van handeling leidt maar al te vaak direct tot een oordeel. En dan geldt: waar het oordeel begint, eindigt de waarneming. Oordelen kan daarmee een obstakel zijn voor leren en verbeteren. Oordelen doen we altijd, en vaak automatisch, dus echt vrij van oordeel kijken is lastig. Wat wel kan: het oordeel even parkeren.”
Daarom nemen Van Valkenburg en Koppes hun lezers mee in een nieuwe manier van kijken naar incidenten – met een blik die open en nieuwsgierig is. “Het doel daarvan is om te komen tot inzichten waarmee je effectiever kunt leren van wat er in jouw organisatie gebeurt”, zegt Koppes. “De focus ligt op willen begrijpen wat er precies is gebeurd. We laten je bovendien zien dat je geen incident nodig hebt om hiermee aan de slag te gaan. Het startpunt voor deze manier van kijken is werken vanuit een positieve insteek.”
Het resultaat van hun werk is een praktisch boek geworden, met direct inzetbare handvatten. Aan de hand van drie fictieve personen nemen de auteurs de lezer mee op een reis door veiligheidsland: Hanna de handhaver, Oscar de onderzoeker en Pedro de procesbegeleider. De drie personages komen steeds aan bod ná vele praktijkvoorbeelden. Van Valkenburg: “Met deze voorbeelden dagen we je uit om je eigen beeld te vormen. Daarna komen Hanna, Oscar en Pedro langs. Je ziet hun zoektocht in het begrijpen en verklaren van de dingen die zijn gebeurd. Ieder vanuit een eigen focus en hun eigen verhaal.”
“In de praktijk hebben we ontdekt dat deze manier van kijken leidt tot open, eerlijke en enthousiaste gesprekken over hoe mensen hun werk in de praktijk vormgeven, met alle uitdagingen die daarbij horen”, vervolgt Koppes. “Dit leidt tot meer werkplezier, zowel bij de direct betrokkenen als bij degenen die het werk achteraf beschouwen.”
Achteraf is makkelijk praten is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in het vrij van oordeel kijken naar incidenten en de dagelijkse praktijk, zoals veiligheidskundigen, onderzoekers, leidinggevenden, adviseurs en journalisten. De combinatie van praktijkvoorbeelden en theorie maakt dit boek behalve een inspiratiebron ook een praktische gids voor iedereen die onderzoek uitvoert. De inzichten van Van Valkenburg en Koppes zijn met name waardevol voor organisaties in sectoren waarin het soms letterlijk van levensbelang is om effectief te leren van de dingen die gebeuren. Denk daarbij aan olie & gas, chemie, transport, zorg, luchtvaart, spoor, maritiem en energie.
Over de auteurs
Na 12 jaar Koninklijke Marine als officier heeft David van Valkenburg (1981) diverse hoog-risico-sectoren van binnen gezien. Aanvankelijk als consultant op het gebied van incidentonderzoek, daarna bij de Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL), de Nederlandse Spoorwegen (NS) en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Steeds vervulde hij daar rollen op het gebied van veiligheid, human factors en incidentonderzoek. In juni 2020 startte Van Valkenburg zijn onderneming Humans@Work om bedrijven te helpen met een andere manier van kijken naar veiligheid, werk en mensen.
Ron Koppes (1983) raakte tijdens zijn studie tot luchtvaartingenieur geïnteresseerd in het vakgebied incidentonderzoek. In 2009 behaalde hij een universitaire titel in Human Factors & Luchtvaartveiligheid aan Cranfield University in Groot-Brittannië. Daarna was Koppes werkzaam als incidentonderzoeker in de spoor-, luchtvaart- en defensiesector. In die jaren groeide zijn interesse voor het verder ontwikkelen van onderzoeken. Momenteel werkt Koppes bij de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV).
Reacties op dit artikel
Reactie plaatsen? Log in met uw account.