Nieuwe technologie leidt tot nieuw werken

8 februari 2018 10:21

• Personeel & organisatiemanagement

De mythe van de rechtspersoon

Nieuwe technologieën als 3D printing en de zelfrijdende auto gaan een grote impact hebben op onze manier van werken, maar welke? Werkgevers en werknemers krijgen veel, niet zelden tegenstrijdige, voorspellingen te horen over het werken van morgen. Futuroloog Bas van de Haterd legde de nieuwe technologieën nuchter onder de loep en schreef daarover enkele verhelderende boekwerkjes.

In eerste instantie bekijken we nieuwe producten alsof het aangepaste versies zijn van hun voorgangers. Volgens techniekfilosoof Peter Paul Verbeek werden de eerste auto’s ontworpen als een paardenkoets en kregen ze pas decennia later hun kenmerkende aerodynamische vorm. De zelfrijdende auto zullen we in eerste instantie concipiëren als een auto zonder stuur, terwijl hij in wezen een autonoom bewegende ruimte is. Een bewegende ruimte is iets fundamenteel anders dan een auto waarin je je laat rijden. Je kunt er bijvoorbeeld ook in slapen, wat veel motels langs de snelwegen overbodig zal maken.

Ingrijpende consequenties

“Misschien kunnen werknemers onderweg naar hun bedrijf ook sporten, bijvoorbeeld roeien of fietsen op een apparaat, wat weer gevolgen kan hebben voor de fitnessbranche”, stelt Bas van de Haterd. “Ze kunnen verder van hun werk gaan wonen, omdat het autonome voertuig zonder files en zonder de beperking van de menselijke reactietijd veel sneller over de wegen kan rijden. Het zal bovendien niet langer nodig zijn een auto te bezitten. Auto’s staan het grootste deel van de tijd stil. In die uren kunnen ze andere mensen vervoeren, terwijl jij en ik gewoon een voertuig zullen laten voorrijden op het moment dat we dat nodig hebben. Kortom: de consequenties zijn veel ingrijpender dan we nu denken en het moment dat de zelfrijdende auto massaal zijn intrede doet ligt volgens mij nog maar een jaar of vijf in de toekomst.”

‘Gelijke prestatie, gelijke beloning’

Van dat soort bijkomstige en moeilijk te voorziene gevolgen zijn er vele. Alles bij elkaar veranderen ze het maatschappelijke plaatje veel ingrijpender dan we ons nu nog kunnen voorstellen. Het zelfrijdende voertuig verlost de werknemer van vele uren per week gas geven, schakelen en afremmen. De nieuwe technologieën brengen nieuwe vrijheden, zoals het vermogen ter plekke een reserveonderdeel te printen in plaats van een omslachtige bestelprocedure via de leverancier aan te gaan. In combinatie met de minstens even revolutionaire blockchaintechnologie kan die nieuwe vrijheid gepaard gaan met nieuwe verantwoordelijkheid en ook met een nieuwe waardering van de waarde die werknemers aan bedrijven toevoegen. “Wat we nu meemaken is dat iemand het eerste kwartier van de vergadering de oplossing van een probleem al ziet maar toch urenlang blijft zwijgen en zitten omdat hij nu eenmaal per uur wordt betaald. We zien complexe mechanismen om het werk van callcentermedewerkers te controleren – tot en met de tijd die ze op het toilet doorbrengen – een vorm van controle die erg vervelend is voor de mensen die uit zichzelf hun best doen en voor het gros van de klanttevredenheid zorgen. Daar zouden we vanaf moeten. Het zou niet langer ‘gelijk werk, gelijke beloning’ maar ‘gelijke prestatie, gelijke beloning’ moeten zijn. Die werknemer die tijdens een projectvergadering met één briljante opmerking een bottleneck oplost moet anders gewaardeerd worden, bijvoorbeeld in de vorm van kleine aandelen. Grote risico's, in opstartfases, zouden veel beter beloond moeten worden dan bijdragen aan een al gesmeerd lopend proces.“

Kennis op de balans

Bas van de Haterd denkt dat de stille technologische revolutie waar we ons momenteel middenin bevinden grote en kleine zekerheden aan het wankelen zal brengen – van de automatische stijging van de huizenprijzen in de Randstad tot de onverzettelijkheid van de cao. “Maar een echte erkenning van de waarde die werknemers aan een bedrijf toevoegen zal ons ook doen inzien dat we fundamenteel anders over bedrijven moeten leren denken. Nu wordt de expertise van medewerkers niet op de balans gezet. Mensen zijn enkel een kostenpost, in plaats van kapitaal. Volgens mij komt dat door de mythe van de rechtspersoon, een abstracte, juridische noodzakelijkheid die we als een concrete realiteit zijn gaan beschouwen. Een universiteit valt niet samen met de campus. Dat zijn maar de gebouwen die het de medewerkers mogelijk maken kennis door te geven en wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Samenwerkingsverbanden, die zijn van wezenlijk belang.”

Open hardware

De scheiding tussen consument en producent zal minder strikt worden als de eersten hun eigen producten gaan printen. Hetzelfde geldt voor die tussen werknemer en zelfstandige. En als iemands bijdrage tot een bedrijf of project beter gemeten én gewaardeerd kan worden, is het voor velen ook niet langer nodig elke week veertig uur te werken. Bas van de Haterd denkt dat zelfs de scheiding tussen bezit en niet-bezit gaat vervagen. “De opmars van kunstmatige intelligentie zal het mogelijk maken dat een voertuig dat op afroepbasis rijdt zichzelf verhuurt en onderhoudt. Dat voertuig is dan niet langer van een bedrijf of een persoon maar van zichzelf en hoeft dus ook geen winst meer te maken. Dat klinkt revolutionair maar in feite bestaat zoiets al met de open source software. Die is door programmeurs aan de samenleving geschonken en is nu al de meest gebruikte software. In het verlengde daarvan is zoiets als open hardware denkbaar. Maar ik sluit niet uit dat er eerst tussenvormen zullen ontstaan, misschien via coöperaties.“

Hoe vlekkeloos zal deze transformatie verlopen? “Niet helemaal, vrees ik”, zegt Bas van de Haterd. “Velen nemen aan dat er voor de complete beroepsgroepen die verdwijnen vanzelf nieuw werk ontstaat, want dat was tijdens de industriële revolutie ook gebeurd. Maar toen is de massawerkloosheid voorkomen door de invoering van een massale werktijdverkorting onder de benaming ‘weekend’. Willen we geen diepe kloof in onze samenleving laten ontstaan tussen winners en losers van de digitalisering en robotisering, dan zullen we ook op het vlak van arbeidstijd ingrijpende veranderingen moeten durven doorvoeren.”

Verscheidene boeken van Bas van de Haterd zijn als E-book gratis te downloaden via www.vandehaterd.nl.

Tekst: Jeroen Kuypers / Fotografie: Marco Magielse

Interessant artikel? Deel het: